بخش زیادی از اشعار دورۀ میانۀ ایران را مانویان پارسی، پارتی و سغدی زبان سروده اند. این اشعار یا ستایشی و آیینی اند؛ یا سرودهایی عرفانی که سرگذشت غریبانۀ نور را در زندان ماده روایت می کنند. سرودهای اخیر چون با انسان پیوند بیشتری دارند، عنصر عاطفه و خیال در آنها آشکارتر است و هنر سخنوری شاعران مانوی را در آنها بهتر می توان دید. در این اشعار از صنایع ادبی در هر دو حوزۀ بدیع لفظی و معنایی استفادۀ چشمگیر شده است، که گذشته از آرایههایی که وجودشان از هر شعری انتظار میرود و در ذات شعر است، نمونههایی میتوان یافت که حتی با تعریفات کتب بلاغی دورۀ اسلامی، که گاه در تقسیمات هر مقولۀ بدیعی راه افراط پیمودهاند سازگار است. آرایه های ادبی در سرودهای مانوی ایرانی به دو گروه موسیقی اصوات (بدیع لفظی) و موسیقی معنوی (بدیع معنوی) قابل تقسیم است؛ در زمینۀ بدیع لفظی آرایۀ تکرار (تکرار واژه، جمله و واج)، و در زمینۀ بدیع معنوی از آرایه هایی چون تضاد، ایهام و التفات استفاده شده است. در این مقاله چگونگی استفاده شاعران مانوی از آرایه های ادبی در سرودهای بازمانده به زبان های فارسی میانه، پارتی و سغدی با ذکر نمونه نشان داده شده است.
Literary figures in the hymns of the Iranian language Manicheans
چکیده [English]
Much of poetry of Iran in middle period has been composed by Manicheans in middle Persian, Parthian and Sogdian languages. These poems are praise and liturgical or mystic hymns that narrate the story of strangeness of light in the prison of Matter. In the latter, because of more connection with human, the emotion and imagination element are clearer, and the poetic art can be better observed in them. The figures of speech, both figures of word and figures of thought have been greatly used in these poems. Apart from existing the figures that are expected in every poem and are in the nature of poetry, the specimens can be seen that they are correspond even with the definitions of rhetorical books in Islamic period. The figures of speech in Manichaean poems can be divided in two groups; the sound music (figures of word), and spiritual music (figures of thought). It has been used in the figures of word field, the repetition (words, sentences and phonemes); and in the figures of thought field, the figures such as antithesis, amphiboly and apostrophe. It has been attempted in this article to show the quality of use of figures of speech in Manichaean poems surviving in Middle Persian, Parthian and Sogdian languages, along with citing the specimens.
کلیدواژه ها [English]
Manichaean Hymns, Literary Figures, Figures of Word Field, Figures of Thought Field
مراجع
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1385). سرودهای روشنایی، تهران: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و نشر اسطوره.
آذرانداز، عباس (1392). «عناصر ایرانی و غیرایرانی در شعر مانوی»، مجلۀ مطالعات ایرانی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، س 12، ش 24.
خالقی مطلق، جلال (1372). «حماسه‌‌سرای باستان»، در گل‌رنج‌های کهن، تهران: نشر مرکز.
داد، سیما (1378). فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
زرشناس، زهره و عباس آذرانداز (1392). «جلوه‌‌های بلاغت در دو سرود منسوب به مانی»، دوفصل‌نامة زبان‌شناخت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س3، ش 5.
ابتدای صفحه