چکیده
مقالۀ حاضر مطالعهای تطبیقی دربارۀ نسبتِ نظریّۀ پیشنمونی با فقهاللّغۀ ایرانی است. در این مقاله، با بهرهگیریِ توأمان از مبانیِ نظری و روششناختیِ معنیشناسیِ تاریخی-فقهُاللّغوی از یک سو، و نظریّۀ پیشنمونیِ رُش (1978) از سوی دیگر، همچنین، به پشتوانۀ برخی از ویژگیهای تصویریِ واژههای رُخ، دو رخ، رُخان و رخسار / رخساره که جملگی با بسآمدِ بالا در متنهای نظم و نثرِ کلاسیکِ فارسی مضبوط هستند، دادههای ریشهشناختی و پیکرهایِ مربوط به دو واژۀ رُخ و رو(ی) (از آغازِ ادبِ کلاسیکِ فارسی تا پایانِ قرنِ نهمِ هجری)، مفهومشناسی و کاربردشناسیِ درزمانیِ آنها، بهویژه، جنبههای پیشنمونیِ ریشۀ /rauk/ ِایرانیِ باستان را نشان دادهایم. از آنجا که ریشۀ مذکور به حدّ ِکفایت از اشتقاقهای متعدّد و متنوّعِ فعلی و اسمی برخوردار است، مقولهبندیهای تازهای در قالبِ الگوی شناختیِ آرمانیشده (لیکاف 1990) (مدلهای خوشهای و شعاعی) و همچنین یک مدلِ پیشنهادی تحتِ عنوانِ مقولهبندیِ منظومهایِ پیشنمونبنیاد را از مشتقّاتِ در فارسیِ نو استخراج و ارائه کردهایم. در برداشتی کلّی، این مقاله کارکردِ نظریّۀ پیشنمونی و پیامدهای آن -مشخّصاَ اصلِ مجاورتِ معنایی- را در معرضِ داوری و نقدِ محقّقان و متخصّصان در هر سه حوزۀ مطالعاتیِ معنیشناسیِ واژگانپایۀ شناختی، معنیشناسیِ تاریخی-فقهاللّغوی و ادبیّاتِ ایرانی قرار میدهد
موضوعات
ارانسکی ، م. (1379)، مقدمۀ فقه اللغۀ ایرانی، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران: پیام.
الزمخشری، محمدبن عمر (1342)، پیشرو ادب یا مقدمـﺔالأدب (القسم الأول وهو قسم الأسماء)، گردآورده، آراسته، پیراستۀ سید محمدکاظم امام، تهران: چاپخانۀ دانشگاه تهران.
بدیعی، نادره (1377)، فرهنگ واژههای فارسی در زبان اویغوری چین، چاپ نخست، تهران: نشر بلخ: 171.
تقوی، نصرالله (1317)، هنجار گفتار، تهران: چاپخانۀ مجلس.
حسندوست، محمد (1393)، فرهنگ ریشهشناختی زبان فارسی، دورۀ پنججلدی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، لوح فشرده، ویرایش چهارم، دانشگاه تهران.
بارتلمه، کریستین (1384)، تاریخچۀ واجهای ایرانی، ترجمه، توضیح و تدوینِ واهه دومانیان، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شمیسا، سیروس (1381)، شاهدبازی در ادب فارسی، تهران: فردوس: 38 تا 70.
صفوی، کورش (1384)، فرهنگ توصیفی معنیشناسی، چاپ اول، تهران: فرهنگ معاصر: 96 تا 107.
فریدنبرگ، ج. و سیلورمن، گ. (1395)، علم شناخت یا شناختپژوهی (ج 1)، ترجمۀ حبیبالله قاسمزاده، چاپ سوم، تهران: ارجمند: 13 و 32.
قاسمزاده، حبیبالله (1394)، از وادی اشباح ماندلشتام تا بر لب جوی حافظ، مجموعۀ دوم مغز، شناخت و رفتار، تهران: ارجمند.
قریب، بدرالزمان (1383)، پیشگفتار فارسی بر ʼفرهنگ ایرانی باستانʻ، تهران: اساطیر: 16 تا 33.
کُشانی، خسرو (1372)، فرهنگ فارسی زانسو، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
گیررتس (1393)، نظریههای معنیشناسی واژگانی، ترجمۀ کورش صفوی، تهران: علمی.
نیلیپور، رضا (1394)، زبانشناسی شناختی، هرمس، تهران: 85 تا 113.
ویگوتسکی، لِو سمیونوویچ (1393)، اندیشه و زبان، ترجمۀ حبیبالله قاسمزاده، تهران: ارجمند: 201.
همایون، همادخت (1379)، واژهنامۀ زبانشناسی و علوم وابسته (ویرایش 2)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
Bailey, H. W. (1979), Dictionary of Khotan Saka, Cambridge University Press.
Bartholomae, Ch. (1961), ALTERIRANISCHES WORTERBUCH, Walter de Gruyter & co., Berlin
Cheung, J. (2007), Etymological Dictionary of the Iranian Verb, Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series, Vol. 2, Leiden-Boston.
Collinge, N. E. (1985), The Laws of Indo-European, Volume 35 of Current Issues in Linguistic Theory Series, John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia.
Edelman, Gerald, M. (2006), Second Nature: Brain Science and Human Knowledge, Yale University Press: 24-5.
Evans V. & Green M. (2006), Cognitive Linguistics, An Introduction, Edinburgh University Press: 17.
Gharib, B. (1995), Sogdian Dictionary, Tehran.
Geeraerts D. (1988), Where does Prototypicality Come from, Topics in Cognitive Linguistics. Ed. Brygida Rudzka-Ostyn. Amsterdam: Benjamins: 207-29.
Geeraerts D. (2009), Theories of lexical semantics, Oxford.
Gerschevitch, I. (1954), A Grammar of Manichean Sogdian, Basil Blackwel, Oxford.
Gibbs, R. W. (2007), Why cognitive linguists should care more about empirical methods, Methods in Cognitive Linguistic, John Benjamins Publishing Company.
Johnson, M. (1983), Metaphorical Reasoning, The Southern Journal of philosophy, Vol. 21, Issue 3: 371-89.
Harrison, S.P. (2003), “On the Limits of the Comparative Method”, The Handbook of Historical Linguistics (edited by Joseph, Brian D., Janda, Richard D., Blackwell Publishing.
Keshavarz, F. and Ghassemzadeh, H., (2008), Life as a stream and the psychology of “moment” in Hafiz’ verse: Application of the blending theory, Journal of Pragmatics, Vol.; 40, Issue: 10, North-Holland: 181-98.
Kövesces, Z. (2014), Where Metaphors Come from, Oxford University Press.
Lakoff, G. (1987a), Women, Fire, and Dangerous Things, University of Chicago Press: 266-8.
Lakoff, G. (1987b), Cognitive models and prototype theory, published at pp. 63-100 in Ulric
Lakoff, G., and Johnson, M. (1990), “Idealized Cognitive Models”, In: Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal About the Mind, University of Chicago Press.
Lakoff, G., and Johnson, M. (1999), Philosophy in the Flesh: The Embodied Mind and Its Challenges to Western Thought, Basic Books: 83.
Lakoff, G., and Johnson, M. (2002), Why cognitive linguistics requires embodied realism, Cognitive Linguistics, Volume: 13, Issue: 3: 245-63.
Laszlo, G. (1997), Metaphors of theories of mind (Master’s thesis), Department of American Studies, Eotvos Lorand University, Budapest.
Metcalf, George J. (1974), “The Indo-European Hypothesis in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, pp. 233-257”, in: Dell H. Hymes (ed.), Studies in the History of Linguistics: Traditions and Paradigms, Bloomington: Indiana University Press.
Rosch, E. (1978), “Principles of categorization”, In: E. Rosch and B. B. Lloyd, eds., Cognition and Categorization, 27-48. Hillsdale, N.J.: Erlbaum.
Sweetser, E. (1990), From Etymology to Pragmatics: Metaphorical and Cultural Aspects of Semantic Structure, Cambridge: Cambridge University Press.
Szemerényi, O.J. (1996), Introduction to Indo-European Linguistics, Oxford University Press: pp. 182–192.
Ungerer, F., Schmid, H. J. (2008), An Introduction to Cognitive Linguistics, Beijing, Foreign Language Teaching and Research Press.
تحتِ وب: